Hij dacht dat hij de baas was. Jarenlang paradeerde de eikenprocessierups over de eikenbomen in Nederland alsof hij de koning van de jeuk was.

Mensen liepen met rode bulten, kinderen krabden zich suf en gemeenten gaven miljoenen uit om hem weg te krijgen. Maar nu heeft hij een onverwachte concurrent: de dennenprocessierups. Alsof één plaagrups nog niet genoeg ellende was, staat er dus een nieuwe kriebelkoning klaar om de troon te veroveren. En dat zorgt niet alleen voor jeuk, maar ook voor kopzorgen.

Hoe de eikenprocessierups zijn imago opbouwde

De eikenprocessierups was jarenlang dé ster van de zomermaanden. Niet omdat hij charmant is, maar omdat hij in enorme colonnes door de eikenbomen marcheert, alsof hij een militaire parade houdt. Zijn brandharen zijn berucht en veroorzaken bij mensen en dieren hevige jeuk, rode bultjes en soms zelfs ademhalingsproblemen.

Hij werd een soort nationale vijand. Gemeenten bedachten creatieve oplossingen: van het wegzuigen van nesten tot het inzetten van koolmezen en vleermuizen als natuurlijke vijand. Toch bleef de rups hardnekkig. Als hij een Instagram-account had gehad, had zijn bio waarschijnlijk luidde: “Oorzaak van jeuk, angst en gemeentelijke stress sinds 1990.”

De entree van de dennenprocessierups

Maar nu is daar dus de dennenprocessierups. Hij klinkt als een verre neef die altijd op verjaardagen verschijnt en ineens besluit in je huis te logeren. Net als zijn eikenfamilielid loopt hij in processies – keurig achter elkaar aan – en heeft hij vervelende brandharen die voor irritatie zorgen. Alleen kiest hij, zoals zijn naam al verklapt, liever de dennenboom als podium.

Het bijzondere? Deze soort komt oorspronkelijk uit Zuid-Europa en voelt zich steeds meer thuis in ons klimaat. Met de warme zomers van de afgelopen jaren ziet de dennenprocessierups Nederland inmiddels als een prima vakantiebestemming. Hij boekt geen bungalowpark, maar strijkt massaal neer in de bossen en tuinen waar dennen staan.

Wat betekent dit voor de strijd tegen jeuk?

Voor de gemiddelde Nederlander betekent dit één ding: meer kans op jeuk. Alsof je al last had van muggen, hooikoorts en de eikenprocessierups, komt er nu nog een plaagrups bij die zijn deel opeist. De brandharen van de dennenprocessierups veroorzaken dezelfde ellende als die van zijn eikenvriend: jeuk, uitslag en irritatie. En laten we eerlijk zijn, niemand zat te wachten op een jeuk-duo.

Voor gemeenten wordt het er niet makkelijker op. Waar men net een beetje grip kreeg op de bestrijding van de eikenprocessierups, moeten er nu ook plannen worden gemaakt om de dennenprocessierups in de gaten te houden. Het is alsof je net klaar bent met het vegen van je stoep, en er ineens iemand een zak confetti leeggooit.

Concurrentie in de natuur

Het idee dat de eikenprocessierups concurrentie krijgt van de dennenprocessierups is interessant. Want hoewel ze op elkaar lijken, zitten ze niet per se in elkaars vaarwater. De een kiest de eik, de ander de den. Toch kan het zijn dat ze in sommige gebieden elkaar letterlijk tegenkomen. En dan rijst de vraag: wie wint? Wordt het de oude rot die al jaren in Nederland huishoudt, of de nieuwe uitdager uit het zuiden?

Biologen kijken er met een mengeling van fascinatie en bezorgdheid naar. Want concurrentie in de natuur kan leiden tot verschuivingen in populaties. Misschien worden de eiken straks minder kaalgevreten, maar moeten de dennen eraan geloven. Voor de Nederlander in de tuin maakt het weinig uit: kriebelen doet het toch wel.

Grappige maar serieuze realiteit

Hoewel er veel grapjes gemaakt worden over processierupsen – van memes tot jeukgrappen – is de situatie wel degelijk serieus. De aanwezigheid van deze rupsen kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid van mens en dier. Honden die nietsvermoedend in aanraking komen met de haren kunnen flinke klachten krijgen, en voor mensen met astma kan het zelfs gevaarlijk zijn.

Daarnaast kosten de bestrijdingsmaatregelen gemeenten ieder jaar miljoenen euro’s. Er worden speciale zuigmachines ingezet, nesten worden verwijderd en er wordt geëxperimenteerd met natuurlijke vijanden. Het idee dat er nu een tweede plaagrups bijkomt, doet menig ambtenaar waarschijnlijk zuchten: “Daar gaat ons groenbudget weer.”

Wat kun je zelf doen?

Voor de man in kwestie – en eigenlijk voor iedereen – zijn er een paar simpele tips om ellende te voorkomen. Zie je een processierups of een nest? Blijf er met een grote boog omheen. Raak ze nooit aan, hoe stoer je jezelf ook vindt. En mocht je toch per ongeluk in contact komen met de haren, spoel de huid direct goed af en vermijd krabben, hoe verleidelijk het ook is.

Een zonnebrandcrème tegen de zon werkt prima, maar tegen de dennenprocessierups helaas niet. Misschien wordt het tijd voor een nieuwe zomerhit: factor 50 + anti-rups.

Toekomst met twee jeukmachines

De toekomst ziet er dus kriebelig uit. De eikenprocessierups krijgt concurrentie van de dennenprocessierups en beide soorten lijken zich prima te vermaken in ons klimaat. Het zou zomaar kunnen dat Nederland binnenkort bekendstaat om zijn kaas, klompen én jeukrupsen. Een toeristische trekpleister is het niet, maar het geeft wel weer aan hoe dynamisch de natuur kan zijn.

Voorlopig blijft het dus opletten in bossen en tuinen. Want of je nu een eik of een den in de buurt hebt staan, de kans is groot dat er ergens een processierups klaarstaat om zijn jeukige visitekaartje af te geven. En één ding is zeker: ze lachen zich waarschijnlijk rot om al die krabbende mensen.